Vincent J. van Heuven, Loulou Edelman, Renée van Bezooijen,
De uitspraak van de Nederlandse /Ei/ door avant-gardistische mannen en vrouwen; een akoestische studie
(PowerPoint-presentatie Dag van de Fonetiek Utrecht, 20 december 2001)

• Reker (1993) en Stroop (1998): nieuwe variëteit van het Standaardnederlands
• Verlaging van de diftongen ei, ui, au: krijgen ong. hetzelfde beginpunt /a/
• Mogelijk grotere verglijding
• Mogelijk langere duur
• Meest opvallend: ei > aai

• Stroop (1998): PN vooral bij jonge, hoog opgeleide vrouwen, die daarmee aangeven onconventioneel en geëmancipeerd te zijn
• Taalverandering geïnitieerd door vrouwen; mannen volgen wellicht later
• “Change from below” (Labov): sprekers zijn zich niet bewust van de verandering

• PN is geen regionaal verschijnsel, en heeft geen substraat in enig bestaand Nederlands dialect
• Verlaging van diftongen is “natuurlijk”
  - bestaat al in o.a. Engels en Duits
  - is gemakkelijker te articuleren
  - levert perceptief opvallender verglijding op

• Hoe wordt /Ei/ in PN gerealiseerd?
  - Inderdaad verlaging?
  - Inderdaad grotere verglijding?
  - Inderdaad verlenging?
• Vinden we de verschijnselen inderdaad vooral bij (avant-gardistische) vrouwen?
• Op basis van akoestische correlaten

• Klinkerkwaliteit a.h.v. formantmetingen
  - F1: gesloten~open (openingsgraad)
  - F2: voor~achter (vernauwingsplaats)
• Extrinsieke normering binnen spreker-specifieke klinkerruimte
• Dus: niet alleen metingen voor ei, maar ook voor referentieklinkers ie en aa
• Aanname: puntklinkers ie, aa (oe) blijven stabiel in PN ~ ABN

• Een seizoen lang zijn alle uitzendingen van “Het Blauwe Licht” (VPRO-talkshow) opgenomen
• Hoog avant-garde gehalte (kunstwereld, politiek)
• Alle Nederlandse gasten (16 mannen, 16 vrouwen)

• Per spreker:
  - 10 tokens ei
  - 5 tokens ie (referentie “gesloten-voor”)
  - 5 tokens aa (referentie “open”)
• Tekstuele selectiecriteria: bij voorkeur ...
  - in inhoudswoord
  - in steeds verschillende woorden
  - in syllabe met hoofdklemtoon
  - gevolgd door obstruent

• Doelklinkers handmatig gesegmenteerd
• F1 en F2 automatisch geschat
• Tracks handmatig gecontroleerd en verbeterd
• Op 50% van klinkerduur voor ie en aa
• op 25% van klinkerduur voor inzet ei
• op 75% voor eindpunt ei

• F1 (openingsgraad) vs. F2 (voor~achter)
• Perceptieve schaling in Bark
• Voorbeeldplots (zonder normering)
  - probleemloze man
  - probleemloze vrouw
  - problematische vrouw

• Eindpuntnormering op basis van
  - 1 extreem token voor ie
  - 1 extreem token voor aa
• Extremiteit gedefinieerd als:
  - Maximaal voor (max F2) voor ie
  - Maximaal laag (max F1) voor aa

• Hoogtegraad voor inzet ei :
  - afstand (inzet ei tot ie) t.o.v. afstand (ie tot aa)
  - 0%: maximaal laag; 100%: maximaal hoog
• Verglijding ei :
  - afstand (inzet ei tot eindpunt ei) t.o.v. (afstand ie tot aa)
  - 0%: geen verglijding, 100%: verglijding langs hele voorrand klinkerdiagram

• 
• Inzet ei vrouwen significant lager dan ei mannen

• 
• Vrouwen significant grotere verglijding dan mannen

• 
• Hoe lager de inzet, des te groter de verglijding

• 
• Duur {ei = aa} > ie
• Geen verschil tussen man en vrouw

• PN ei komt bij avant-garde vrouwen (al) meer voor dan bij dito mannen
• PN ei onderscheidt zich van ABN-ei
  - én in verlaging inzet diftong (sterkst)
  - én in grootte van verglijding diftong
  - Effecten gaan (natuurlijk) samen
• Geen langere duur
  - dus PN-ei >< ABN-aai
  - Reker heeft gelijk (Stroop zit hier mis)

• Akoestische metingen zijn bruikbaar
  - indien perceptief geschaald (Bark)
  - indien (extrinsiek) genormeerd
• Effect van sekse bij beginnende taalverandering kan op heterdaad betrapt worden

• Avant-garde sprekers binnen sekse isoleren
• Sprekers per sekse opsplitsen in
  - sterk verlagende helft
  - zwak verlagende helft
• Voorspelling
  - sterk verlagende vrouwen > sterk verlagende mannen

• Sterk verlagende vrouwen > sterk verlagende mannen