|
AMSTERDAM - De geregelde afnemer van praatprogramma's op radio en
televisie was het al langer een gruwel steeds meer presentatoren,
gasten, weermannetjes en vooral filevrouwtjes te moeten aanhoren die
geen Algemeen Beschaafd Nederlands spreken, maar een vreemd, ruw,
bollenstreekachtig dialect. Sinds enige dagen weet deze afnemer zich
in zijn afkeer wetenschappelijk gesteund door Jan Stroop, als
taalkundige verbonden aan de afdeling neerlandistiek van de
faculteit der geesteswetenschappen aan de Universiteit van
Amsterdam.
Stroop introduceert in het afgelopen week ten doop gehouden
nieuwe blad Noordzee een naam voor dit nieuwe accent: het
Poldernederlands. Wat opvalt is de uitspraak van de klinker die als
ei of ij wordt gespeld, zoals in opzij, vrijheid, verwijten, tijd,
eigenlijk, feit. Die klinker klinkt uit de mond van de
Poldernederlanders als aai: opzaai, vraaihaaid, verwaaiten, taaid,
aaigelek, faait.
De taalkundige 'ontdekte' het Poldernederlands in het
tv-programma De Plantage van Hanneke Groenteman, waarvan hij een
trouwe kijker is. Vooral jonge, vrouwelijke gasten die succesvol
bleken in creatieve en artistieke beroepen, bedienen zich van het
kenmerkende dialect, signaleerde Stroop, die aanvankelijk meende te
maken te hebben met een nieuwe variant van het Amsterdams. Die
constatering bleek onjuist. De Amsterdamse uitspraak van de ei en de
ij is vanouds meer een lange aa: paan, opzaa, taad, aagelek, of een
è: opzè, tèd, ègelek.
''Het Poldernederlands doet eerder denken aan Hollandse
plattelandsdialecten, een combinatie van Leidschendams,
Bollenstreeks en Zaans. Ik sluit ook niet uit dat die aai er is
gekomen door de Engelstalige en Duitse media: wine, fine, wife,
life, Wein, Weib, Leib.''
Bij het uitspreken van de aai wordt de mond verder geopend. Als
consequentie daarvan spreken de Polderlanders ook de ui-klank uit
als au: aut, bauten, haus in plaats van uit, buiten, huis. En de
ou-klank verandert in jaauw, kaauw, vraauw (jou, kou, vrouw).
Waarom spreken vooral jonge vrouwen zo? Stroop: ''Mannen weken
altijd het meest af van het Algemeen Beschaafd Nederlands, terwijl
vrouwen juist zo correct mogelijk probeerden te praten; kennelijk
een manier om status te verwerven, want veel vrouwen werkten niet.''
De verleden taaid
''De jonge vrouwen van het Poldernederlands hebben werk en zijn
succesvol. Zij hebben de taal niet meer nodig voor status en kunnen
dus toegeven aan natuurlijke spraakneigingen.''
Hoe 'natuurlijk' ook, het Poldernederlands is een aanslag op het
puristische oor. Ons vergaat het luisterplezier wanneer we zangeres
Trijntje Oosterhuis horen zingen: ''De verleden taaid van vrede is
aurlog,'' of Paul de Leeuw (want mannen nemen het
vlotte-vrouwen-Nederlands over) zijn Blaaif-baai-maai.
Jan Stroop vindt het indicatief voor het huidige tijdsgewricht.
''Ik verbind het Poldernederlands aan het economische succes van ons
land. Ik durf te beweren dat de mentaliteit die inherent is aan het
poldermodel, namelijk die van individualisme en scoringsdrift, ook
de opkomst van het Poldernederlands heeft bevorderd.''
Bedoelt Stroop dat het aai, au en aauw der Polderlanders wijst op
een breder gebrek aan gevoel voor etiquette en beschaving? ''Het
kenmerk van beschaving is dat je niet toegeeft aan bepaalde
natuurlijke neigingen.'' Is het Poldernederlands te bestrijden?
Stroop: ''Ik hou er rekening mee dat het het Algemeen Beschaafd
Nederlands van de nieuwe eeuw wordt.''
Toch zijn er reacties. Stroop stelt tot zijn genoegen vast dat de
KLM stewardessen in opleiding meteen naar de logopedist doorstuurt.
Zoals het hem ook goed doet dat de Technische Universiteit Eindhoven
studenten een cursus etiquette laat volgen, zodat ze later enige
notie hebben van de beleefdheids- en omgangsvormen.
''Het zou ook nog kunnen dat het oude, vertrouwde, geaffecteerde
Algemeen Beschaafd Nederlands weer in zwang komt. Als een meisje bij
de kassa tegen mij 'doei' zegt, antwoord ik steevast met
'goedemiddag mevrouw'. Aan de lichte verwarring die dan ontstaat,
beleef ik enig vermaak.''
Frans van Deijl, 28-3-1998
© Het Parool, 28-3-1998 |
