Niet doei maar doeg is Zaans
Hoe zit het nu. Is de groet ’doei’ nu wel of niet van oorsprong Zaans? En doeg’ en ’dug’ dan dat je de Zaankanter ook hoort zeggen?
Het Noordhollands Dagblad
ZATERDAG 18 APRIL 2009
Jan Stroop, Neerlandicus, is werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam en woonachtig in Zaandam
In de krant van 30 maart jl. stond een stukje over mijn spreekbeurt op de Dialectendag in Hoogeveen, op de voorpagina nog wel. De kop erboven luidde ’Zaanse doei veroverde Nederland’. Daar schrok ik behoorlijk van, want dat had ik niet gezegd en het is ook niet waar. Ik zag de stroom reacties al op me af komen. Daarom deze correctie.
Het zit zo. In een enquête uit 1973 van het Meertens instituut (Het Bureau!) kwam te voorschijn dat in de Zaanstreek het groetwoord doeg in gebruik was. Ook in het Aanhangsel van K. Woudt bij het bekende woordenboek ’De Zaanse Volkstaal’ van G. Boekenoogen wordt doeg vermeld naast de variant dug.
Van Dr. Jo Daan, de legendarische dialectologe uit Het Bureau hoorde ik weer dat doeg al op het eind van de 19e eeuw in de Zaanstreek gebruikt werd. Waarschijnlijk is doeg vroeger ontstaan uit daag, dat in de Zaanstreek langgerekt en heel zangerig wordt uitgesproken. En dan is dug misschien uit het korte dag ontstaan. Daarmee leek de kous af.
Maar het bijzondere is dat het dialectwoord doeg onverwacht promotie maakte en terecht kwam in het Algemene Nederlands. Ik hoorde het bijvoorbeeld omstreeks 1970 bij mijn studenten in Amsterdam, voornamelijk de vrouwelijke toen nog. In dat Algemene Nederlands, dus niet in het Zaans, is vervolgens uit doeg de vorm doei ontstaan.
Inmiddels is doei nu in het Algemene Nederlands het meest gebruikte groetwoord geworden, op de voet gevolgd door doeidoei. Ik denk dat die vormen zo’n succes hebben omdat ze zo ’gezellig’ klinken en eigenlijk niets meer betekenen. Doeidoei zeggen is hetzelfde als twee keer toeteren bij het weggaan. Doeidoei-zeggers houden ook van Frans Bauer, vermoed ik, wat voor anderen weer een extra reden is om die woorden te verfoeien. En echte Zaankanters houden het bij het oude: die zeggen nog steeds doeg, en ik zeg: Saluut!